Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις: Ποικιλία και σύγκλιση

Η συμβουλευτική και η ψυχοθεραπεία αναπτύχθηκε κυρίως γύρω από τρεις «βασικές» ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, την ψυχοδυναμική, τη γνωσιακή-συμπεριφοριστική και την ανθρωπιστική, οι οποίες αντιπροσωπεύουν θεμελιακά διαφορετικούς τρόπους θεώρησης των ανθρώπων, καθώς και των συναισθηματικών δυσκολιών. Ωστόσο, οι προσεγγίσεις αυτές είναι απλώς οι δημοφιλέστερες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις από ένα ευρύ φάσμα, στο οποίο έχουν αναφερθεί περισσότερα από 400 πρότυπα συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας.

Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις: Ο ρόλος του θεραπευτή

Είναι εξαιρετικά σημαντικό, όμως, να σημειωθεί ότι οι αυτές οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις δεν συνιστούν αναμφισβήτητες αλήθειες, αλλά εργαλεία κατανόησης. Είναι βασικό για κάθε σύμβουλο να αναπτύξει τη δική του προσωπική προσέγγιση, σύμφωνα με τις εμπειρίες που έχει αποκομίσει από τη ζωή του, τις πολιτισμικές αξίες που ασπάζεται, αλλά και το εργασιακό περιβάλλον όπου ασκεί το επάγγελμα του.

Βασικές ιδέες στις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις

Γι’ αυτό και επισημαίνεται ότι υπάρχουν κάποιες βασικές ιδέες, οι οποίες σχετίζονται με το ρόλο της θεωρίας και τη διαφορά μεταξύ των ανταγωνιστικών «σχολών» ή προσεγγίσεων που έχουν διαμορφωθεί στο χώρο της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας και αναφέρονται στα εξής:

• Για τον θεραπευόμενο η εμπειρία της θεραπείας είναι η ίδια, ανεξάρτητα από τον θεωρητικό προσανατολισμό που ακολουθεί ο θεραπευτής.
• Δεν αποδεικνύεται για καμιά ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ότι είναι εγκυρότερη, αποτελεσματικότερη ή πιο «αληθινή» από τις υπόλοιπες θεωρίες.
• Μεγαλύτερη αξία από τη θεωρία έχει η ικανότητα δημιουργίας μιας σχέσης ασφάλειας και εμπιστοσύνης, η ελπίδα και ένα σχέδιο για την εξερεύνηση σε βάθος των προβλημάτων και για την επίλυσή τους, καθώς και η επαφή και η σύνδεση με άλλους ανθρώπους.
• Για να φέρει αποτελέσματα η συμβουλευτική ή η ψυχοθεραπεία είναι σημαντικό ο επαγγελματίας να έχει διαμορφώσει ένα συνεκτικό πλαίσιο κατανόησης ως προς το στόχο που επιδιώκει να επιτύχει.
• Ο σημερινός κατακερματισμός και η πληθώρα των θεωριών συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας είναι απόρροια του τρόπου ανάπτυξης του επαγγέλματος στη σύγχρονη εποχή και συγκεκριμένων κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων.
• Το κυρίαρχο κίνημα που επικρατεί στην ψυχοθεραπεία είναι η τάση προς μια ολοένα αυξανόμενη θεωρητική σύγκλιση και συναίνεση.

2.1.1 Κοινοί ή μη ειδικοί παράγοντες

Από τα πρώτα χρόνια εμφάνισης της ψυχοθεραπείας, υπήρξαν κάποιοι που επισήμαναν ότι οι ομοιότητες που έχουν οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις μεταξύ τους, είναι περισσότερες από τις διαφορές.

Ο σημαντικότερος, ίσως, συγγραφέας στο τομέα αυτό είναι ο Jerome Frank, ο οποίος υποστήριξε ότι η αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας δεν εξαρτάται από την εφαρμογή σε συγκεκριμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις ή στρατηγικές, αλλά αποδίδεται στην επίδραση αρκετών μη ειδικών παραγόντων. Τέτοιοι παράγοντες είναι η δημιουργία σχέσης, η συμμετοχή του ατόμου στη διαδικασία, καθώς και οι λογικοί κανόνες μέσω των οποίων ο θεραπευόμενος μπορεί να κατανοήσει τα προβλήματα του. Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να λειτουργούν διαφορετικά στο πλαίσιο της κάθε προσέγγισης, αλλά έχουν κοινή βάση και κοινό στόχο.

Οι Grencavage και Norcross (1990), σε μια μεγάλη ανασκόπηση γύρω από το θέμα, συνέταξαν έναν κατάλογο με μη ειδικούς ή κοινούς παράγοντες , αναγνωρίζοντας τρεις μεγάλες κατηγορίες, σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του ατόμου, τα προσόντα του συμβούλου και τις διαδικασίες αλλαγής.

Φαίνεται, δηλαδή, ότι στον πυρήνα κάθε θεραπευτικής ή συμβουλευτικής σχέσης βρίσκεται ένα σύνολο γενικών, κοινών διεργασιών. Οι διαφορετικές θεωρίες, συνεπώς, θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως διαφορετικές εκδοχές μιας κοινής δραστηριότητας και, μέσα από τη διαφορετικότητά τους, να αναδειχθεί τελικά μια κοινή βάση στην οποία όλες οι θεωρίες στηρίζονται.

Χαρακτηριστικά του θεραπευόμενου

Θετικές προσδοκίες, ελπίδα, πίστη. Θεραπευόμενος που αναζητά ενεργά βοήθεια.

Προσόντα θεραπευτή - Τα προσωπικά χαρίσματα του θεραπευτή

• Ικανότητα να καλλιεργεί ελπίδα και προσδοκίες
• Δημιουργία ζεστής ατμόσφαιρας και θετικής στάσης
• Ενσυναίσθηση
• Κοινωνικά αποδεκτός σύμβουλος
• Μη επικριτικός και συγκαταβατικός

Διεργασίες αλλαγής

• Δυνατότητα κάθαρσης ή ανανέωσης συναισθημάτων
• Απόκτηση και εφαρμογή νέων συμπεριφορών
• Παροχή λογικών κανόνων
• Ενθάρρυνση για ενόραση, επίγνωση
• Συναισθηματική και διαπροσωπική μάθηση
• Διατύπωση προτάσεων
• Εμπειρίες επιτυχίας
• Πειθώ
• Φαινόμενο Placebo
• Ταύτιση με το θεραπευτή
• Αυτοέλεγχος
• Μείωση της έντασης
• Απευαισθητοποίηση
• Παροχή πληροφοριών/ εκπαίδευσης
• Μέθοδοι θεραπευτικής αγωγής
• Χρήση τεχνικών
• Εστίαση ενδιαφέροντος στον εσωτερικό κόσμο
• Υποστήριξη συγκεκριμένης θεωρίας
• Δημιουργία θεραπευτικού περιβάλλοντος
• Αλληλεπίδραση μεταξύ δύο ανθρώπων
• Επικοινωνία
• Εξήγηση ρόλων θεραπευτή και θεραπευόμενου